Connect To Your Past Present and Future!!!
85% of the Jews That Perished In The Holocaust Spoke Yiddish!! You Can Extend Their Legacy By Learning Yiddish!!
What A Great Way To Communicate!!
this
week's proverbs
שטאַרבּן
איז נאָך ווי עס איז,
אָבּער
דאָס אַרײַנלײגן אין דר'ערד
דאָס בּאַגראָבּט אַ מענטשן
transliterated
shtarbn
iz nokh vi es iz, ober dos araynleygn in der erd dos bagrobt a
mentshn
in
English
death
is what it is, but being placed in the ground that really buries a
person
in
Hebrew
למות,
זה
עוד חצי צרה,
אבל
לשים את הבן אדם באדמה זה קובר אותו לגמרי
another
חתונה
האָבּן און שטאַרבּן איז קײַן מאָל נישט
צו שפּעט
transliterated
khase'ne
hobn un shtarbn iz keynmol nit tsu shpet
in
English
it's
never too late to marry or to die
in
Hebrew
להתחתן
ולמות אף פעם לא מאוחר מדי
lastly
צום
שטאַרבּן דאַרף מען קײַן לוח נישט האָבּן
transliterated
tsum
shtarbn darf men kayn luakh nit hobn
in
English
in
order to die, you don't need a calender
in
Hebrew
כדי
למות,
לא
צריך לוח
פונעם
בּוך אַבּי מ'לעבּט
– חנא גאָטעספעלד
אַ לוויה-רעדנער
איך
בּין אײנער פון די בּעסטע רעדנערס בּײַ
אַ לויה.
איך
רעד מיט אַן אומעטיקער שטימע,
מיט
אַ טרויעריקע ניגון און זאָג ווערטער
וועלכער צופּן אין האַרצן,
וואָס
רופן אַרויס טרערן און ווײנעדיקע קולות.
מען
רופט מיך דערפאַר צו אַ סך לוויות צו מאַכן
הספּדים.
יעדן
טאָג האָבּ איך עטליכע לוויות.
איך
מאַך אײבּיק אַ "היט".
ווען
מ'וואָלט
בּײַ אַ לוויה געמעגט אַפּלאָדירן,
וואָלט
איך בּאַקומען דעם גרעסטן "אַפּלאָז".
אָבּער
אַנשטאַט פּאַטשן מיט די הענט ווערט מײַנע
רײד אָפט מאָל איבּערגעהאַקט פון ווײנעדיקע
שטימעס.
איך
בּין בּײַ אַ לוויה דער צווײטער גרעסטער
אַטראַקציע נאָכן נפטר.
אײנמאָל
רופט מיך מײַנער אַ בּאַקאַנטער אויפן
טעלעפאָן,
זאָגט
מיר מיט אַ טרויעריקע שטימע,
אַז
ער האָט ערשט יעצט געלײנט אין צײַטונג,
אַז
אונדזער פרײַנד יוסל ראַבּינאָוויטש איז
געשטאָרבּן.
ער
אַלײן מוז יעצט אַוועקפאָרן,
און
קען לײדער נישט זײַן בּײַ דער לוויה,
ער
בּעט מיך,
איך
זאָל דאָרט זײַן.
“דײַנער
אַ הספּד",
זאָגט
ער מיר “ וועט פאַרשאַפן כּבוד פאַרן
טויטן און פאַר זײַן משפּחה".
ער
גיט מיר דער אַדרעס פונעם בּית החײם און
ערקלערט מיר,
אַז
אויבּ איך וועל זיך אַבּיסל צואײַלן,
וועל
איך נאָך אָנקומען אין צײַט צו האַלטן אַ
שטיקל רעדע.
איך
האָבּ נישט געפרעגט קײַן סך קשיות,
בּין
איך גלײַך אַרויסגעפאָרן,
איך
בּין אָנגעקומען און געמאַכט אַ שײנעם
הספּד,
ווי
עס בּאַדאַרף זײַן פאַר אַזאַ גוטן פרײַנד.
די
צאָל אָנוועזענדע איז געווען קלײן.
מײַן
פרײַנד האָט פאַרדינט אַ גרעסערע און
שענערע לוויה.
איך
האָבּ דאָס אויסגענוצט אין מײַן רעדע.
איך
האָבּ געדונערט קעגן די,
וועלכע
קומען נישט אָפּגעבּן דעם לעצטן כּבוד
פאַרן מת,
וואָס
האָט געהאָט אַ בּרײט האַרץ און אַן אָפענע
האַנט.
ער
האָט אַלעמען געגעבּן,
אַלעמען
געהאָלפן.
ער
איז געווען אַ רוקנבּײן פאַר זײַנע
מיטמענטשען,
פאַר
זײַנע גאַליציאַנער לאַנדסלײַט,
פאַר
זײַנע פרײַנד און פאַר זײַן פאַמיליע.
איך
האָבּ גערעדט מיט די גרעסטע וואַרעמקײט
וועגן אים,
אָבּער
איך האָבּ געפילט,
אַז
אַרום מיר בּלאָזט אַ קאַלטער סעמעטערי-ווינט.
איך
האָבּ אים פאַרגליכן צו די גרעסטע און
קלוגסטע מענטשן פון די לעצטע פּאָר דורות
און איך האָבּ אויסגערופן מיט אַ
צעבּראָכענקײט,
מען
נעמט אַזאַ גוטן מענטש מיט אַזאַ שײן
פּנים און מ'לײגט
אים אַרײַן אין דער ערד אַרײַן".
אַזעלכע
ווערטער רופט שטענדיק אַרויס אַ געווײן.
אָבּער
דאָ בּין איך געווען דער אײנציקער וועלכער
האָט געלאָזט אַ טרער.
אַזאַ
קאַלטע אויפנאַמע אויף אַ סעמעטערי,
האָט
נאָך מײַנע אַ רעדע קײנמאָל נישט געקריגן.
איך
בּין צוריק אַהײם געפאָרן,
נישט
ספּעציעל צופרידן און גענומען קלערן די
סיבּה פון מײַן דורכפאַל.
זענען
דאָרט געווען אַזעלכע מענטשען,
וועמען
קײַן טראַגעדיע רירט נישט אָן?
אָדער
אפשר גאָר מײַן רעדע האָט נישט געטויגט?
איך
בּין עלטער געוואָרן און קען מער נישט
רעדן ווי אַמאָל?
איך
דערזע,
פּלוצלינג,
ווי
לעבּן מיר אין דער קאַר זיצט אַ ײִד וואָס
פאָרט פון די זעלבּע לוויה און בּאַשליס
פון אים אויסצוגעפונען,
צו
בּין איך גערעכט אַז מײַן רעדע האָט נישט
געטויגט.
"ווי
איז אײַך געפעלן מײַן רעדע"?
האָבּ
איך אים אַ פרעג געטאָן.
עס
איז מיר גאָרנישט געפעלן געוואָרן".
האָט
ער געענטפערט.
“פאַרוואָס"?
“ווײַל
איר האָט נישט געזאָגט קײַן אײן וואָרט
אמת".
האָט
דער ײִד דערקלערט.
איר
האָט געזאָגט אַז דער געשטאָרבּענער איז
געווען אַ בּעל צדקה.
קײַן
גרעסערע חזיר פון אים האָבּ איך נישט
געקענט.
איר
האָט געזאָגט אַז ער איז געווען אַ
גאַליציאַנער.
ער
איז גאָר געבּוירען אין בּיאַלעסטאָק.
איר--”.
איך
האָבּ מיט דעם ײִד מער נישט געוואָלט
רעדן.
איך
האָבּ געמײנט אַז ער איז אַראָפּ פון
זינען.
איך
האבּ גוט געקענט דעם נפטר מיט זײַן בּרײט
האַרציקײט און ער רופט אים אַ חזיר!
איך
ווײס פון וועלכע שטאָט אין גאַליציע ער
קומט און ער מאַכט אים פאַר אַ בּיאַלעסטאָקער.
דער
ײד איז אַ משוגענער,
האבּ
איך בּאשלאָסן.
ווען
איך בּין צוריקגעקומען צו מײַן אָפיס
האָבּ איך דאָרט געטראָפן מײַן פרײַנד
געציל לאַפּיאַן.
דערצײל
איך אים אַז אונדזער פרײַנד יוסל
ראַבּינאָוויטש איז געשטאָרבּן,
איך
האָבּ גערעדט בּײַ זײַן לויה און מײַן
הספּד איז געווען די גרעסטע דורכפאַל.
מיסטער
לאפּיאַן איז געווען דעם געשטאָרבּענעמס
אַ גוטער פרײַנד אין אויך אַ פרײַנד פון
זײַן פאַמיליע.
ער
איז פון די טרויעריקע נײַעס שטאַרק
געטראָפן געוואָרן.
ער
האָט געוואָלט וויסן מער אײנצעלהײַטן.
צו
איז ער פריער געווען קראַנק.
איך
האָבּ אים מער קײַן אינפאָרמאַציע נישט
געקענט געבּן.
ער
האָט זיך אַבּיסל איבּערגעטראַכט און
געזאָגט,
“איך
מוז גלײַך אַריבּערפאָרן צו דער אלמנה
און איר אויסדריקן מײַן סימפּאַטיע און
איר טרײסטן.
אזוי
ווי איך פאָר מיט מײַן אויטא,
קען
איך דיך אויך מיטנעמען".
איך
האָבּ אים דערקלערט,
אַז
אַזוי ווי איך קען נישט די אלמנה פּערזענליך,
פּאַסט
מיר נישט צו פאָרן.
אָבּער
ער האָט געזאָגט אַז דאָס מאַכט נישט
אויס.
“ערשטענס,
קען
זי דיך,
כאָטש
דו קענסט איר נישט.
צווײטענס,
האָט
זי דאָך ערשט געהערט דײַן רעדע אינעם בּית
הקברות און זי איז דיר געוויס דאַנקבּאַר
פאַר
די גוטע ווערטער וואָס דו האָסט געזאָגט
וועגן איר מאַן.
זי
וועט עס האַלטן פאַר אַ גרויסן כּבוד
וואָס דו קומסט צו איר”.
ער
האָט מיך איבּערגערעדט און מיר זענען
געפאָרן.
מיר
קומען אַרײן אין הויז פונעם געשטאָרבּענעם.
מיר
קלינגען אָן אין טיר.
אַ
יונג,
חן'עוודיק
ווײבּל עפענט די טיר און זאָגט אים מיט
אַ בּרײטן שמײכעל,
“אַזאַ
גרויסן גאַסט!
קומט
אַרײן.”
מיר
גײען.
ער
שטעלט מיך פאָר,
דאָס
איז יונה ליבּער".
זי
גיט מיך אַ מעסט אָן,
זאָגענדיק,
“איך
האבּ זײער פיל פון אײך געהערט.
זיצט".
מיר
האבּן זיך אַוועקגעזעצט און די אלמנה
אַנטשולדיקט זיך זאָגנדיק אַז זי גײט
אַרײנבּרענגן פאַר די געסט אבּיסל משקה.
איך
בּין געוואָרן אינגאַנצן איבּערראַשט
פון איר פירעכץ.
נישט
קײן שום סימן פון טרויער.
זי
דערמאַנט נישט קײן אײן וואָרט וועגן דער
רעדע וואָס איך האבּ געהאַלטן אין דער
סעמעטערי.
געווײנטליך,
דאַנקן
מיך די אלמנות פאַר מײנע הספּדים בּײ דער
לויה.
איך
זאָג צו מײן פרײנד,
“זי
איז עפּעס אַ מאָדנע אלמנה”.
“איר
קענט נישט מרס.
ראבּינאָוויטש'ן,
זאָגט
ער.
איר
האַרץ בּלוטיקט און זי שטעלט אָן אַ פרײלעך
פּנים.
זי
איז אַ מערקווירדיקע פרוי,
זי
איז געווען שטאַרק צוגעבּונדן צום מאַן
און זי פאַרדעקט איר טרויער”.
“אַזעלכע
פרויען בּאגעגענט מען זעלטן",
האבּ
איך ערקלערט.
“איך
וואָלט געוואָלט וויסן וואָס זי דענקט
וועגן מײן רעדע.
פרעג
זי”.
“זי
וועט דיר שוין מסתמא אַלײן זאָגן",
זאָגט
ער.
“זי
וועט דיר זיכער דאַנקן.
זי
בּלײבּט קײנעם נישט שולדיק קײן דאַנק".
די
אלמנה איז צוריקגעקומען און געבּראַכט
ווײן מיט קוכן און געזאָגט,
“עסט,
טרינקט,
מײנע
ליבּע געסט.
די
וואָס לעבּן דאַרפן טרינקן לחײם".
מיר
האבּן אַלע געטרינקן צו צווײ דרײ גלעזלעך.
די
אלמנה אַרײנגערעכענט.
“מרס.
ראבּינאָוויטש
איר זענט ממש צו בּאוואונדערן",
האָט
מײן פרײנד אויסגערופן.
“פאַר
אײער מוט,
אײער
קוראַזש.
בּראַוואָ".
"מרס.
ראבּינאָוויטש",
האבּ
איך צוגעלײגט.
“איר
זײט אַ גרויסער מענטש און אײער פאַרשטאָרבּענער
מאַן איז געווען אַ גרויסער מענטש".
“וואס
האט איר געזאגט מײן מאַן"?
האָט
זי איבּערגעפרעגט,
נישט
וויסענדיק וואָס איך מײן.
“אין
מײן הספּד,הײנט,
בּײ
דער לויה פון אײער מאַן האבּ איך אים
געשילדערט אלס העלד",
האבּ
איך געזאגט.
זי
האָט אויסגעבּראָכן מיט אַ היסטערישן
קוויטש.
"אַנטשולדיקט",
האבּ
איך געזאָגט,
ווי
איך פאַרשטײ,
ווילט
איר נישט,
אַז
מ'זאל
דערמאַנען אײער געשטאָרבּענעם מאַן".
“געוואַלד!
אַ
ווײטאָג אויף מיר!
ווען
איז ער געשטאָרבּן"?
האָט
זי אָנגעהויבּן צו שרײען און קלאָגן.
“ווען?
ווי
אזוי?
פאַרוואָס
ווײס איך נישט"?
איך
און מײן פרײנד האבּן זיך אָנגעקוקט,
נישט
קענענדיק פאַרשטײן וואָס דאָ איז געשען.
קען
זײן אַז פון גרויס צער איז זי אַראפּ פון
זינען?
אפשר
איז גאָר מעגליך אַז זי הערט דאָס יעצט
צום ערשטען מאָל וועגן איר מאַנ'ס
טויט"?
“פאַרוואָס
רעדט איר נישט",
פאַרוואָס
ערקלערט איר מיר נישט"?
האָט
זיך די אלמנה צושריגען.
מײן
פרײנט האָט אַרויפגעלײגט די גאַנצע שולד
אויף מיר.
“ער
האָט מיר דאָס דערצײלט",
האָט
ער געזאָגט.
איך
בּין פון די נײעס אַלײן געוואָר געוואָרן
פון אַ פרײנד דורכן טעלעפאָן",
האבּ
איך זיך גענומען פאַרענטפערן.
אײדער
איך האבּ נאָך געהאַט צײט איר צוגעבּן
מער אינפארמאַציע,
האָט
זיך דער טיר געעפענט און דער געשטאָרבּענער
יוסל ראבּינאָוויטש איז אַרײנגעקומען
אין שטובּ .....
a
leva'ye redner
ikh
bin eyner fun di beste redners ba a leva'ye. ikh red mit an u'metiker
shti'me, mit a troyri'ge nign un zog verter velkher tsupn in hartsn,
vos rufn aroys trern un veynedi'ke koyles.
men
ruft mikh derfar tsu a sakh leva'yes tsu makhn hespeydim. yedn tog
hob ikh etle'khe levayes. Ikh makh eybik a “hit”. ven m'volt ba a
leva'ye gemegt aplodirn, volt ikh bakumen dem grestn “aploz”.
ober, anyshtat patshn mit di hent, vern may'ne reyd oft mol
ibergejakt fun veynedi'ke shti'mes. ikh bin, ba a keva'ye, der
tsveyter grester atraktsye nokhn nifter.
eynmol,
ruft mikh mayner a bakanter afn telefon, zogt mir mit a troyri'ke
shti'me, az er hot ersht yetst geleynt in tsaytung az unzer fraynd
Yosl Rabinovitsh uz geshtorbn. er aleyn muz yetst avekforn un ken
leyder nit zayn ba di leva'ye, er bet mikh, ikh zol dor zayn. “dayner
a hesped,” zogt er mir, “vet farshafn koved farn toytn un far
zayn mishpokhe.” er git mir der a'dres funem beys hakhayim un
derklert mir, az oyb ikh vel zikh a bisl tsu'ayln, vel ikh nokh
onkumen in tsayt tsu haltn a shtikl rede.
ikh
hob nit gefregt kayn sakh kashes, bin ikh glaykh aroysgeforn, ikh bin
ongekumen un gemakh a sheynem hesped, vi es bedarf zayn, far aza gutn
fraynd. di tsol onvezende iz geven kleyn. mayn fraynd hot fardint a
grese're un shne're leva'ye. ikh hob do oysgenutst in mayn rede. ikh
hob gedunert kegn di, velkhe kumen nit opgebn dem letstn koved farn
meys, vos hot gehat a breyt harts un an o'fe'ne hant. er hot ale'men
gegebn, ale'men geholfn. er iz geven a rukbeyn far zay'me mitmentshn,
far zay'ne Galtsyaner landslayt, far zay'ne fraynt, far zayn familye.
ikh
hob geredt mit di greste vaemkeyt vegn em, ober ikh hob gefilt, az
arum mir, blozt a kalter se;me;teri vint. kh hob em farglikhn tsu di
greste un klugste mentshn fun di letste por doy'res un ikh hob
oysgerufn mit a tsebrokhnkeyt, “men nemt aza gutn mentsh mit aza
sheyn ponem un m'leygt em arayn in der erd arayn.” azelkhe verter
ruft shtendik aroys a geveyn. ober do bin ikh geven der eyntsiker
velkher hot gelozt a trer. aza kal'te afna'me af a semeteri hot nokh
may'ne a re'de keynmol nit gekrign.
ikh
bin tsurik aheymdeforn, nit spetsyel tsufridn un genumen klern di
si'be fun may durkhfal. zenen dort geven azelkhe mentshn, vemen kayn
tragedye rirt nit on? oder efsher gor, mayn re'de hot nit getoygt?
ikh bin elter gevorn un ken mer nit redn vi amol?
ikh
der'ze, plutsling, vi lebn mir, in der kar, zitst a Yid vos fort fun
der zelber levaye un bashlis fun em oystsgefunen, tsu bin ikh gerekht
az mayn re'de hot nit getoygt
“vi
iz aykh gefeln may re'de?” hob ikh em a freg geton.
“es
iz mir gornit gefeln gevorn,” hot er ge'entfert.
“farvos?”
“vayl
ir hot nit gezogt kayn eyn vort emes,” hot der Yid derklert. “ir
hot gezogt az der geshtorbener iz geven a bal tsedo'ke. kayn grese're
khazer fun em hob ikh nit gekent. ir hot gezogt az er iz geven a
Galits'yaner. er iz gor geboyrn gevorn in Byalestok. ir....”
ikh
hob mit dem Yid mer nit gevolt redn. ikh hob gemeynt az er iz arop
fun zinen. ikh hob gut gekent dem nifter mit zayn breyt'hartsikeyt un
er ruft em a khazer! ikh veys fun velkhe shtot in Galitsye er kumt un
er makht fun em a Byalestoker. der Yid iz a meshugener, hob ikh
ba'shlosn.
ven
ikh bin tsurikgekumen tsu mayn ofis, hob ikh dort getrofn mayn fraynd
Getsl Lapyan. dertseyl ikh em az undzer fraynd Yosl Rabinovich iz
geshtorbn, ikh hob geredt ba zayn leva'ye un mayn hesped iz geven di
greste durkhfal.
Mister
Lapyan iz geven dem geshtorbenems a guter fraynd un oykh a fraynd fun
zayn familye.
er
iz fun di troyrike nayes shtark getrofn gevorn. er hot gevolt visn
mer eyntslhaytn, tsu iz er fri'er geven krank? ikh hob em mer kayn
informatsye
nit gekent gebn.
er
hot zikh abisl ibergetrakht un gezogt, “ikh muz glaykh ariberforn
tsu der almo'ne un ir oysdrikn mayn simpatye un ir treystn. azoy vi
ikh for mit mayn o'to ken ikh dikh oykh mitnemen.
ikh
hob em derklert, az azoy vi ikh ken nit di almo'ne perzenlekh, past
mir nit tsu forn. ober er hot gezogt az dos makht nit oys. “ershtens,
ken zi dikh, khotsh du kenst ir nit. tsveytens, hot dokh ersht sehert
dayn re'de inem beys hokvores un zi iz dir gevis dankbar far di gu'te
verter vos du host gezogt vegn ir man. zi vet es haltn far a groysn
koved vos du kumst tsu ir.”
er
hot mikh ibergeredt un mir zenen geforn.
mir
kumen arayn in hoyz funem geshtorbenem, mir klingn on in tir. A yung
kheynevdik vaybl efent di tir un zogt em mit a breytn shmeykhl, :aza
groyser gast! Kumt arayn.”
er
shtelt mikh for, “dos iz Yoyna Liber.”
zi
git mikh a mest on zogendik, “ikh hob zeyer fil fun aykh gehert,
zitst.”
mir
hobn zikh avekgezetst un di almo'ne antshuldikt zikh zogendik az zi
geyt araynbrengen far di gest abisl mashke. ikh bin gevorn ingantsn
iberrash fun ir firekhts. nit kayn shum simen fun troyer. zi dermant
nit kayn eyn vort vegn der re'de vos ikh hob gehaltn in der semeteri.
geveyntlekh, danken mikh di al'mones far mayne hespeydem da der
leva'ye. ikh zog tsu mayn fraynd, “zi iz epes a modne almo'ne.”
“ir
kent nit Moras Rabinovitsh,” zogt er. “ir harts blutikt un zi
shtelt on a freylekh ponem. zi iz a merk'verdi'ke froy, zi iz geven
shtark tsugebundn tsum man un zi fardekt ir troyer.”
“azelkhe
froyen bagegent men zeltn,”
hob
ikh erklert. “ikh volt gevolt visn vos zi denkt vegn mayn re'se.
freg zi.”
“zi
vet dir shoyn misto'me aleyn zogn,” zogt er. “zi vet dir zikhr
danken. zi blaybt keynem nit shuldik kayn dank.”
di
almo'ne iz tsurikgekumen un gebrakht vayn mit kukhn un gezogt, “est,
trinkt, mayne li'be gest. di vos lebn, darfn trinken lekhaim.” mir
hobn a;le getrinken tsu tsvey dray glezlekh, si almo'ne
arayn'gerekhent.
“Moras
Rabinovitsh, ir zent mamesh tsu bavundern,” hot mayn fraynd
oysgerufn. “far ayer mut, ayer kurazh, bravo.”
“Moras
Rabinovitsh,” hob ikh tsugeleygt. “ir zayt a grotser mentsh un
ayer farshtorbener man iz geven a groyser man.”
“vos
hot ir gezogt mayn man?” hot zi ibergefregt, nit visndik vos ikh
meyn.
“in
mayn hesped, haynt, ba der leva'ye fun ayer man, hob ikh em geshilder
als held,” hob ikh gezogt.
zi
hot oysgebrokhn mit a histerishn kvitsh.
“antshuldikt,”
hob ikh gezogt. “vi ikh farshtey, vilt ir nit az m'zol dermanen
ayer geshtorbenem man.”
“gevald!
a veytog af mir! ven iz er geshtorbn?” hot zi ongehoybn shrayen un
klogn. “ven? vi azoy? farvos veys ikh nit?”
ikh
un mayn fraynd hobn zikh ongekukt, nit kenendik farshteyn vo do iz
geshen. Ken zayn az fun groys tsar iz zi arop fun zinen? Efsher iz
gor meglekh az zi hert dos yetst tsum ershtn mol vegn ir man's toyt?”
“farvos
redt ir nit? farvos erklert ir mir nit?” hot zikh di almo'ne
tsushrign. Mayn fraynd hot aroyfgeleygt di gantse shuld af mir. “er
hot mir dos dertseylt,” hot er gezogt.
“ikh
bin fun di mayes aleyn gevor gevorn fun a fraynd durkhn telefon,”
hob ikh zikh genumen farentfern.
Eyder
ikh hob nokh gehat tsayt ir tsugebn mer informatsye, hot zikh der tir
ge'efent un der geshtorbener Yosl Rabinovitsh iz arayngekumen in
shtub....
a
funeral speaker
I
am one of the best speakers at a funeral. I speak in a sad voice,
with a mournful song and say words that pinch the heart, that bring
about tears and the crying voices.
I
am, therefore, called to many funerals to make the eulogies. Every
day I have a few funerals. I always make a “hit”. Were it allowed
to applaud, I would have gotten the biggest applause. But instead of
clapping with the hands, my words are often intercepted by sobbing
voices. I am the second greatest attraction at a funeral after the
deceased person.
Once,
I receive a phone call of one of my acquaintences and tell me in a
sorrowful voice, that he just read in the paper that our friend
Yossel Rabinowitz died. He, himself has to travel and regretfully
won't be able to make the funeral, is asking me to be there. A eulogy
of yours, will bring honor for the deceased and his family. He gives
me the address of the cemetery and explains to me that if I'll hurry
a little bit, I can still make it in time to hold a little talk.
I
didn't ask many questions, I immediately left, I arrived and made a
beautiful eulogy, that would be proper for a good friend.
The
number of attendents were small. My friend deserved a bigger and
nicer funeral. I used it to my advantage in my speech. I thundered
against those, that don't come to pay their last respects for him,
that is no longer alive, who had such a generous heart and an open
arm. He gave everyone, helped everyone. He was the backbone for his
fellow man, for his Galician compatriots, for his friends and for his
family.
I
spoke with the greatest warmth about him, but I felt around me a cold
cemetery wind blowing. I compared him to the greatest and smartest
people of the last few generations and I announced in a broken tone
of voice, “such a good person with such a beautiful face is being
buried in the ground”.
Such
words always brings about sobbing. But
here,
I was the only one that shed a tear. No speech of mine has ever
received such a cold reception in a cemetery.
I
traveled back home, not particularly happy and began thinking the
reason for my failure. Were the people there such that no tragedy
moves them?
Or
perhaps my speech wasn't
adequate?
I became older and can't speak like I used to? I notice, suddenly,
next to me in the car a Yid coming from the same funeral and decide
to find out from him if I am correct that my speech wasn't effective.
“How
did you like my speech”?I asked him.
I
didn't like it at all”, he answered.
“Why”?
Because
you didn't say one true word”, the Yid declared. “You said that
the deceased was a generous person. I didn't know a greater churl
than him. You said he was a Galicianer when he was born in
Bialestuck. You ----”
I
wanted nothing to do with this Yid. I thought he was out of his mind.
I knew the deceased very well, with his generous heart and he calls
him a churn!
I
know the city in Galicia where he came from and he made him for a
Bialestucker! That yid is an idiot, I decided.
When
I got back to my office I found there my friend Getzel Lapian. I tell
him that our friend Yossel Rabinowitz died, I spoke at his funeral
and my eulogy was the biggest flop.
Mr.
Lapian was the deceased's close friend as well as a friend of the
family.
He
was very impacted by the sad news. He wanted to know more specifics.
If he was sick before.
I
couldn't give him any more information.
He
gave it some thought and said, “I must immediately go to see the
widow and express my sympathy and to comfort her. Since I am going
with my car, I can take you along.”
I
explained to him that since I don't personally know the widow, I
don't feel comfortable going along. But he said there is no need to
worry. “First of all, she knows you, although you don't know her
and secondly, she just heard your speech in the cemetery and she is
certainly thankful for the beautiful words that you said about her
husband.
He
talked me into it and we drove to see the widow. We walked up to the
deceased's house and rang the doorbell. A young, graceful woman
opened the door an says to him with a big smile, “Such an important
guest! Come on in.” We enter. He introduces me, “This is Yona
Lieber.”
She
sized me up, saying, “I heard so much about you, sit.”
We
sat doen and the widow excuses herself declaring that she is going to
bring some drinks for the guest.
I
was astounded from her behavior. There was no sign of mourning. She
didn't say a word about the speech that I gave at the cemetery.
Usually, the widows thank me for my eulogies at the funeral. I tell
my friend, “She is some strange widow.”
“You
don't know Mrs. Rabinowitz.” he says. “Her heart is bleeding and
she puts on a happy face. She is a remarkable woman, she was very
attached to her husband and she cover up her sorrow.
“I
rarely run into such women,” I said. I would like to know what she
thinks about my speech. Ask her.”
“She
will probably tell you on her own.” he says. She will for sure
thank you. She doesn't
remain
in debt with her thank you's.”
The
widow returned with wine and cookies and said, “Eat, drink, my dear
guests. Thos who are alive need to make a 'Lechayim' (toast). We each
had 2-3 drinks, including the widow.
“Mrs
Rabiinowitz, you are to be admired.” my fried noted. For your
disposition, your courage, bravo!”
“Mrs
Rabinowitz,” I added. “You are a big personality. Your dead
husband was a great person.”
“What
was that about my husband?” she wondered, not understanding what I
meant.
“In
my eulogy today, by the funeral of your husband, I described him as a
hero.” I said.
She
let out a hysterical shriek. “I'm sorry,” I said. “I am
realizing that you don't want your dead husband mentioned.”
“Oh
my G-d! Woe is to me! When did he die?” She started screaming and
wailing.
“When?
How? How is it that I don't know!?”
My
frien and I looked at each other, not able to comprehend what is
happening here. Could it be possible that from the shock she went out
of her mind? Maybe, it possible, that she is first hearing about her
husband's just now?
“Whay
aren't you talking? Why don't you explain it to me?” the widow
cried out.
My
friend put the blame on me. “He is the one that told me about it.”
he said.
“I,
myself, found out about it from a friend over the phone.” I began
making excuses.
Before,
I had time to give her any more information, the front door opens and
the dead Yosel Rabinowitz enters the house....
הספדן
אני
אחד מהספדנים הכי טובים שקײמים.
אני
מדבר בקול דרמטי,
בניגון
עצוב ואומר מילים שצובטים את הלב שמוציא
דמעות ובכי מהקהל.
לכן,
מזמינים
אותי להרבה לוויות להספיד.
כל
יום יש לי כמה לוויות.
אני
סנסציה.
אם
היה אפשר למחוא כפײם הײתי מקבל מחיאות
כפײם סוערת.
אבל
במקום מחיאות כפײם,
לעיתים
תכופות,
המילים
שלי נקטעים בקולות של בכי.
אני,
בלוויות,
האטרקציה
השניה בגודלה אחרי הנפטר.
יום
אחד,
מצלצל
אלי מכיר ואומר לי בקול עצוב,
שהוא
עכשיו קרא בעיתון,
שחבר
שלנו,
יוסל
רבינוביץ נפטר.
הוא,
בעצמו,
חײב
לנסוע לפגישה ולא יוכל להשתתף בלויה ומבקש
ממני ללכת לשם.
''הספד
שלך,''
הוא
אומר לי,
''ײצר
כבוד גדול לנפטר ולמשפחתו.''
הוא
נותן לי את הכתובת של בית הקברות ואומר
לי שאם אזדרז קצת,
עוד
אספיק להגיע בזמן להגיד כמה מילים.
לא
שאלתי הרבה שאלות,
ומיד
יצאתי לדרך.
הגעתי,
ועוד
עשיתי הספד יפה כמו שמגיע לידיד טוב כזה.
היה
שם קהל די קטן.
לחבר
שלי הגיע לויה יותר יפה וגדולה.
אני
נצלתי את זה בדרשה שלי.
התרעמתי
נגד אלו שלא באים לחלק את הכבוד האחרון
לנפטר,
שהיה
לו לב רחב ויד פתוחה.
הוא
נתן לכולם,
עזר
לכל אחד ואחד.
הוא
היה עמוד השדרה לכולם סביבו,
לבני
ארצו הגליציאנים,
לידידיו
ולבני משפחתו.
דברתי
עליו בחמימות גדולה אבל הרגשתי שמסביבי
נושף רוח קרירי של בית קברות.
השוותי
אותו להכי גדולים ופיקחים של דורות
האחרונים והכרזתי בקול חנוק שלוקחים בן
אדם כזה טוב ופנים יפות ומאירות ושמים
אותו באדמה.
מילים
כאלה תמיד מביא את הקהל לידי בכי אבל פה
הײתי היחיד שהזלתי דמעה.
הספד
שלי לעולם לא קיבל כזה קבלת פנים קרה בבית
העלמין.
נסעתי
הביתה משם לא במיוחד מרוצה והתחלתי לחשוב
מה הסיבה לכשלון.
האם
היו שם אנשים שטרגדיה לא מזיז אותם או
אולי ההספד שלי פשוט לא היה טוב?
התבגרתי
ולא מסוגל לדבר כמו שפעם?
פתאום
אני רואה שבאוטו לידי יושב יהודי שבא
מהלויה ומחליט לגלות ממנו אם אני צודק
שהדרשה שלי לא היתה טובה.
''איך
מצא חן בעיניך ההספד שלי?''
שאלתי
אותו
''זה
בכלל לא מצא חן בעיני,''
הוא
ענה לי
''למה?''
''כי
לא אמרת מילה אחת אמת.''
הוא
הסביר לי.
''אתה
אמרת שהנפטר היה בעל צדקה,
לא
הכרתי חזיר יותר גדול ממנו.
אמרת
שהוא היה מגליציה,
הוא
בכלל נולד בביאליסטוק.
אתה...''
אני
יותר לא רציתי לדבר עם היהודי הזה.
חשבתי
שהוא יצא מדעתו.
אני
הכרתי את הנפטר מאוד טוב עם הטוב לב שלו
והוא קורא לו חזיר!
אני
יודע בדיוק מאיזה עיר בגליציה הוא בא והוא
עושה ממנו ביאליסטוקי!
החלטתי
שהיהודי הזה משוגע לגמרי.
כשחזרתי
למשרד שלי פגשתי שם את החבר שלי גציל
לפיאן.
אני
מספר לו שהחבר שלנו יוסל רבינוביץ נפטר.
דברתי
בהלויה שלו וההספד שלי היה כשלון ענק.
מר
לפיאן היה חבר טוב של הנפטר וגם ידיד של
המשפחה.
פגע
בו מאד הבשורה העגומה הזאת וביקש לדעת
יותר פרטים.
האם
היה חולה מקודם.
לא
היה לי יותר אינפורמציה לתת לו.
הוא
חשב רגע ואמר,
''אני
חײב לנסוע לבקר את האלמנה מיד,
להביע
את צערי ולנחם אותה.
והיות
ואני נוסע עם האוטו שלי,
אני
יכול לקחת אותך איתי.''
אני
הסברתי לו שהיות ואני לא מכיר את האלמנה
אישית,
לא
נעים לי לנסוע.
אבל
הוא אמר שזה לא משנה.
''ראשית
כל,
היא
מכירה אותך.
שנית,
היא
עכשיו שמעה את הדרשה שלך בבית הקברות ויש
לה הכרת הטוב על המילים הטובות שאמרת על
בעלה.
זה
יהיה בשבילה כבוד גדול שאתה מגיע אליה.''
הוא
שיכנע אותי ונסענו.
נכנסים
לבית של הנפטר.
מצלצלים
בדלת.
אשה,
צעירה,
מלאת
חן,
פותחת
את הדלת ואומרת לו בחיוך רחב,
''איזה
אורח חשוב!
נא
להיכנס.''
אנחנו
נכנסים והוא מציג אותי,
''זה
יונה ליבר.''
היא
מביטה בי באיבחון ואומרת,
''שמעתי
עליך הרבה.
שב.''
התײשבנו
והאלמנה מתנצלת ואומרת שהיא הולכת להביא
קצת משקה לאורחים.
אני
נשארתי לגמרי המום מההתנהגות שלה.
אין
שום סימן של אבלות.
היא
לא אומרת מילה על הדרשה שלי בבית הקברות.
בדרך
כלל,
האלמנות
מודים לי על ההספדים בלוויות עוד בבית
הקברות.
אני
אומר לחברי,
''האלמנה
הזאת קצת משונה.''
''אתה
לא מכיר את גב'
רבינוביץ,''
הוא
אומר לי.''הלב
שלה שותת דם והיא מעמידה פנים שוחקות.
היא
אישה בלתי רגילה,
היא
היתה קשורה מאוד לבעלה והיא מכסה את
האבל.''
''נדיר
לפגוש כאלה נשים,''
הכרזתי.
''הײתי
רוצה לדעת מה היא חושבת על הדרשה שלי.
תשאל
אותה.''
''היא
בטח תגיד לך לבד,''
הוא
אומר.
''היא
בוודאי תודה לך,
היא
לא נשארת חײב תודה לאף אחד.''
האלמנה
חזרה והביאה ײן ועוגיות ואמרה,
''תאכלו
ותשתו אורחים יקרים.
אלה
שחײם צריכים לשתות לחײם.''
שתינו
שנים שלושה כוסיות,
כולל
האלמנה.
''גב'
רבינוביץ,
אפשר
מאוד להתפעל ממך,''
חבר
שלי הכריז.
''מהאופי,
והאומץ
שלך,
בראוו!''
''גב'
רבינוביץ,''
הוספתי,
''את
אישה גדולה ובעלך הנפטר היה איש גדול.''
''מה
אמרת בעלי?''
היא
חזרה על המילים שלי,
מבלי
להבין מה שאמרתי.
''אני
מתכוון,
היום,
בלוויה,
צײרתי
אותו כגיבור,''
אמרתי.
היא
התפרצה בצעקה היסטרית.
''סליחה,''
אמרתי.
''אם
אני מבין נכון,
את
לא רוצה,
שיזכירו
את בעלך הנפטר.''
''אוי
ואבו,
צר
לי מאוד!
מתי
הוא נפטר?''
היא
התחילה לצעוק ולילל.
''מתי?
איך?
למה
אני לא יודעת מזה!?''
אני
והחבר שלי הסתכלנו אחד אל השני.
לא
הבננו מה פה קרה.
יתכן,
שמרוב
צער היא ירדה מהפסים?
אולי,
יכול
להיות שזה באמת פעם ראשונה שהיא שומעת על
מות בעלה?
''למה
אתם לא מדברים?
למה
אתם שותקים!?''
האלמנה
צווחה.
חברי
שם את כל האשמה עלי.
''הוא,
זה
שסיפר לי על זה,''
הוא
אמר.
''אני,
בעצמי,
קבלתי
את ההודעה הזאת מחבר בטלפון.''
נסיתי
להצטדק.
עוד
לפני שהיה לי הזדמנות לתת לה יותר
אינפורמציה,
הדלת
נפתחה והנפטר,
יוסל
רבינוביץ,
נכנס
הביתה.....
Check Out Our Selection of Books
Bringing back the Yiddish language
A proverb is a short, generally known sentence of the folk which contains wisdom, truth, morals, and traditional views in a metaphorical, fixed and memorizable form and which is handed down from generation to generation
