It's Not Just A Language!! It's Yiddish!!

Master The Yiddish Language!! 
(345 Page Book With 2 CD's)

Yiddish In 10 Lessons!! Give the Gift of Continuity!!

Stay Connected To The Jewish Culture Through YIDDISH!!

Click On The Link Below to Purchase It Right Now!!

https://goo.gl/9eHxTL

A great way to learn how to read and speak Yiddish the way it was spoken in pre-war Europe. This home Study program comes with 2 CD's that goes through all of the lessons, each lesson conveniently divided into small sections to make the review easy. The Home study program goes through a good part of the Yiddish language starting with the alphabet all the way through college level. It includes grammar, idioms. expressions, proverbs and stories along with a "Good To Know" section that includes interesting facts about the language. The Yiddish Home Study Program is a great way to learn the language while having fun.

 A Child Can Figure It Out!!

To read about the author please click below

http://yiddishin10lessons.blogspot.com/2013/08/yiddish-in-10-lessons-yiddish-home.html

For a preview of the the First 35 pages of the book please click on the link below

http://yiddishin10lessons.blogspot.com/2016/01/yiddish-in-10-lessons-first-35-pages.html 

Article that was published in the Five Towns Jewish Home

http://yiddishin10lessons.blogspot.com/2013/10/the-yiddish-linguist-five-towns-jewish.html

Article that was posted in the Hamodia

http://yiddishin10lessons.blogspot.com/2016/08/rosetta-schmosetta-article-posted-in.html

Testimonials

"I would like to thank you for your book/cds entitled, 10 Lessons in Yiddish. Learning Yiddish through 10 Lessons in Yiddish was a very rewarding experience for me!" 

Just a few reasons why I am so thankful for your work: 

1. It helped me acquire the basics and fundamentals in all aspects of the Yiddish language. I find that I have a better knowledge of Yiddish rules than many who have been speaking Yiddish for years. 

2. It helped me increase my Yiddish vocabulary immensely. This was accomplished in the way you grouped words by category, while teaching other new words through familiar stories and exercises.

3. The style of your book with the cds adds a FLAVOR to learning yiddish that is unmatched in a typical language book. You bring the Yiddish language to life making it a much more enjoyable learning experience. I was excited to keep developing further.

4. Your "customer service" throughout my learning experience was extremely beneficial. You selflessly made yourself available to assist me with all my beginner questions, while giving me the encouragement that I needed to reach my goal. 

5. MOST IMPORTANTLY, I am extremely grateful to you because all of the above led me to my goal of passing an advanced Yiddish language test towards earning me college credits!!

6. Your love and passion for the language is unsurpassed and I look forward to conversing with you in the future!

7. For the cost of UNDER $100 and effort I definitely got my money's worth.

Thanks again. I wish you much success in continuing the growth of the Yiddish language!

Yoni S, New York

"I have been learning Yiddish the past 2 years here in Montreal and I can honestly say that I have learned more in these past few weeks with you than in the 2 years. For one thing I was not able to ‘say’ a sentence, I could sort of read and kind of understand but not speak - I am now speaking BH and thanks to you I am also reading and undertanding much better. Regards and Thank You."
- Pam C., Montreal, Quebec

"The Yiddish course by Chaim Werdyger brought back fond memories of my childhood and hearing Yiddish spoken in our house. The personal attention in each class was very helpful. It was both fun & educational. I highly recommend this class to anyone who wants to be able to start speaking Yiddish fluently."
- Yisrael M., Far Rockaway, NY

"As a past student of R' Chaim's conversational Yiddish class, I recommend it to anyone serious about learning Yiddish. The classes are methodical and geared towards real life practical Yiddish speaking (with a touch of humor), making the sessions flow well from one week to the next.

- Akiva W., Far Rockaway, NY

Thank you so much for your great Yiddish class.  To answer your questions, I took the class because I work in an office with people whose first language is Yiddish, and it is used a lot, and I wanted to be able to better understand what was being said.  Your class definitely helped in that regard.  During the 10 weeks, I found myself understanding more and more the Yiddish that was spoken in my office.  The class was fun, with interesting stories, beautiful songs, and conversations, and you are a very patient teacher.

-Danielle Z., Lakewood, NJ

 I looked into taking a Yiddish course for 2 reasons actually a) I've always wanted to know how to speak Yiddish being that I come from a home where my grandparents, aunts, uncles and parents all spoke/speak Yiddish and I want to be able to understand the conversations or even the speeches at simchos etc. b) As a speech therapist I taught children whose first language was Yiddish and I realized it would be much easier for both the child and myself if I knew their language. So I figured it was a good time to try and learn the language.  I thought the classes were organized and taught very well and that we were given a really good start to learning the language.

Thank you very much for giving me this opportunity. I really enjoyed it.

-Goldie A., Toronto, Canada

Click On The Link Below to Purchase It Right Now!!

https://www.amazon.com/dp/B01FKU4GSG 
 

A Taste of Yiddish 8.40

Connect To Your Past Present and Future!!!

85% of the Jews That Perished In The Holocaust Spoke Yiddish!! You Can Extend Their Legacy By Learning Yiddish!! 

What A Great Way To Communicate!! 

https://www.amazon.com/dp/B01FKU4GSG

this week's expression

ער ווייסט נישט נאָר ג-ט און ציצית

transliterated

er veys nit nor G-t un tsi'tsis

in English

he knows not but G-d and tzitzis*

a religious person wrapped up in his own world

in Hebrew

הוא לא יודע רק אלוקים וציצית – איש תם

די בּרכה אויף אַ טלית

פאַרוואָס מאַכט מען אַ בּרכה אויף די ציצית און נישט אויף דעם טלית אַליין?

ווײַל די פראַנדזן הענגען אַראָפּ און שלעפּן זיך אַרום אויף דער ערד מיט הכנעה און שפלות. דערפאַר זענען זיי די וויכטיקסטע (ר' יחזקאל קאָזמירער)

di brokhe af a talis

farvos makht men a brokhe af di tsitsis un nit af der talis aleyn?

vayl di frandzn hengen arop un shlepn zikh arum af der erd mit hakhno'e un shi'fles. derfar zenen zey di vikhstikste

the blessing on the tallit

Why do we bless God on the fringes of the Tallis and not on the Tallis itself?
Because the fringes hang down, and are dragged along the ground humbly and abjectly. That is why they are most important.

(Rabbi Yechezkel of Kozmir)

ברכה על הטלית

למה עושים ברכה על הציצית ולא על הטלית עצמה?

כי הפרנזים תולים למטה ונסחפים על הריצפה בשפלות והכנעה. לכן הן הכי חשובות.

(ר' יחזקאל מקוזמיר)

כּוונות בּײַם אָנטאָן דעם טלית

מ'האָט אַמאָל געפרעגט אַ רבּי'ן וואָס פאַראַ כּוונות ער האָט ווען ער טוט אָן זײַן טלית. האָט ער דערקלערט, ''גאַנץ פּשוט. איך בּין מכוון און נעם שטאַרק אין אַכט אַז ווען איך גיבּ זיך אַ היל אײַן אין דעם טלית, זאָלן זיך די ציצית נישט אַרײַנכאַפּן און זיך פאַרטשעפּן אין די אויגן פון די ײִדן וואָס שטייען אַרום מיר....

kavo'nes bam onton dem tal'es

m'hot amol gefregt a Re'be, vos fara kavo'nes er hot ven er tut on zayn tal'es. hot er derklert, “gants aynfakh, ikh bin mekhaven un nem shtark in akht, az ven ikh gib zikh a hil ayn in dem tal'es, zoln zikh di tsi'tses nit araynkhapn un fartshepn in di oygn fun di Yidn vos shteyen arum mir...

special toughts when putting on the talis

A Rabbi was once asked what his fervor, his thoughts are when he puts on the tallis.

He explained, “very simple, my intent is and I am very careful about it, that when I put on the tallis, to make sure that the tzitzis should not hit any of the people surrounding me, in the face....

כוונות בעת הלבשת הטלית

שאלו פעם איזה רבי איזה כוונות יש לו כשהוא לובש את הטלית. הוא הסביר, ''מאוד פשוט. אני מכוון ומאוד מקפיד שכשאני עוטף את עצמי בטלית שהציצית לא יתקעו ולא יעופו לתוך העיניים של אלה העומדים סביבי...

טרעפן אַן אָרט צו עסן

מײַנער אַ גוטער פרײַנד איז אַמאָל געפאָרן קײַן פראנקרייך, געשעפטלעך. ווען ער איז אָנגעקומען קײַן פּאַריז האָט ער זיך גענומען זוכן עפּעס כּשר צו עסן, טרעפן אַ מנין צום דאַווענען. אָבּער וועמען ער האָט נאָר אָפּגעשטעלט פרעגן האָבּן זיי נאָר גערעדט מיט אים פראַנצויזיש, אַ שפּראַך וואָס ער האָט בּכלל נישט פאַרשטאַנען. מײַן חבר איז געשטאַנען אין בּאַן סטאַציע ווען ס'איז פּונקט אָנגעקומען די בּאַן. ער שטייגט אויף און ווידער די זעלבּע מעשה, ער רעדט צו די מענטשן און זיי מאַכן זיך נישט וויסענדיק.

פּלוצלינג פאַלט אים אײַן אַ געדאַנק אין גיט אַ קנעפּל אויף זײַן העמד, ציט אַרויס דעם טלית קטן און טוט אים אָן פון אויבן אויף, איבּערן העמד און די ציצית זענען אַרומגעפלויגן אין אַלע זײַטן.

ס'האָט נישט געדוירט קײַן צוויי מינוט זענען געקומען צו לויפן דרײַ מענטשן וואָס האָבּן אויסגעזען ווי גוים. מ'האָט נישט געקענט דערקענען אויף זיי קײַן צורת ײִד און נעמען זיך שרײַען אויף אים, ''ווי שעמסט זיך נישט צו גיין אַזוי אָנגעטאָן. ס'איז ממש אַ שאַנדע פאַר די גוים."

"אַההה!” גיט זיך מײַן פרײַנד אַ רוף אָפּ צו זיי, “טאַקע אײַך זיך אײַך אַרום מיט לעכט. אפשר קענט איר מיר זאָגן ווי געפונט זיך דאָ אַ שול צום דאַווענען און עפּעס כּשר עסן צו דערקװיקן דאָס האַרץ?....”

trefn an ort tsu esn

mayner a guter fraynd iz amol geforn kayn Frankraykh, gesheftekh. ven er iz ongekumen kayn Pariz hot er zikh genumen zukhn epes kosher tsu esn, trefn a minyen tsum davenen. ober vemen er hot nor opgeshtelt fregn, hot nor geredt mit em Frantsoyzish, a shprakh vos er hot bikhlal nit farshtanen. mayn khaver iz geshtanen in ban statsye ven s'iz punkt ongekumen di ban. er shtaygt af un vider di zelbe may'se, er redt tsu di mentshn un zey makhn zikh nit visendik.

plutsling, falt em ayn a gedank un git a knepl af zayn hemd, tsit aroys dem talis kotn un tut em on fun oyvn af, ibern hemd un di tsitsis zenen arumgefloygn in a'le zaytn.

s'hot nit gedoyert kayn tsvey minut, zenen gekumen tsu loyfn dray mentshn vos hobn oysgezen vi goyem. m'hot nit gekent derkenen af zey kayn tsuras Yid un nemen zikh shrayen af em, “vi shemstu zikh nit tsu geyn azoy ongeton.!? s'iz mamesh a shande far di goyim!”

“ahh...” git zikh mayn frayn a ruf op ts zey. “ta'ke, aykh zikh ikh arum mit lekht. efsher kent ir mir zogn vi es gefunt zikh do a shul tsum davenen un epes kosher esn tsu derkvikn dos harts.....”

finding a place to eat

Many years ago, a close friend of mine, once travelled to France on business. When he arrived in Paris, he started looking for a place to eat with kosher food, a shul for davening and no matter whom he stopped to ask, they only spoke in French, a language that he did not speak. My friend was in the train station just as the train was approaching. He got on and again the same happened. He spoke to the people and they just ignored him.

Suddenly, an idea came to him. He unbuttoned his shirt and pulls out his tsitsis and puts it on over his shirt with the fringes flying all over the place.

It didn't take more than 2 minutes and three people came running over to him, dressed like gentiles, with no visible sign of any Jewishness and began yelling at him, “How are you not embarrased to walk around like that!? It's a disgrace in front of the gentiles!”

“Aha...,” he turned to face them. “I have been searching for you high and low. Perhaps you can tell me where I can find a shul around here or a place to get some kosher food, I am starving....”

למצוא מקום לאכול

חבר טוב שלי נסע, לפני הרבה שנים, לצרפת לעסקים. כשהגיע לפריז הוא התחיל לחפש איפה אפשר למצוא קצת אוכל כשר, מנין להתפלל, אבל את כל מי שעצר לשאול, דברו איתו רק צרפתית, שפה שהוא כלל לא הכיר. זה לא שהצרפתים לא הבינו אנגלית. חבר שלי עמד בתחנת הרכבת בדיוק שהרכבת הגיע. הוא נכנס לקרון מליאת אנשים, ושוב אותו סיפור, האנשים התעלמו ממנו.

פתאום עלתה במחשבתו רעיון. הוא פותח את הכפתורים של חולצתו ומוציא את הטלית קטן שלו החוצה ולובש אותו מעל החולצה והציציות עפו לכל הצדדים.

לקח פחות משתי דקות ושלושה אנשים לבושים כמו גויים, שלא היה בהם שום סימן של יהודי והתחילו לצעוק עליו, ''איך אתה לא מתבייש ככה להיות לבוש, זה ממש בושה לגויים!....''

''אההה!'' חבר שלי מגיב עם חיוך. ''אותכם אני מחפש כבר זמן מה, בנרות. אולי תוכלו להגיד לי איפה יש כאן בית כנסת להתפלל ואיזה אוכל כשר להחיות את הנפש?....''

געדענקען

וזכרתם את וכו און איר זאָלט געדענקען....בּײַ ציצית שטייט אַז מ'זאָל געדענקען, דערפאַר האָט מען בּאַפוילן אָנטאָן ציצית אויף די פיר עקן פונעם בּגד, אז וווּ מ'וועט זיך נאָר אַ דרײ טאָן וועט מען געדענקען.

און אויף יעדע ציצה איז פאַראַן פינף קניפּן, אַז מ'זאָל געדענקען די חמשה חומשי תּורה

און אויף יעדע ציצה איז פאַראַן אַכט פעדעמער, אַז מ'זאָל זיך היטן פון צו טאָן עבירות מיט איינע פון די די אַכט גלידער וואָס געוווינען דעם מענטשן צו טאָן עבירות. זיי זענען: די אויערן, די אויגן, דאָס מויל, די נאָז, די הענט, די פיס, די געשלעכטגלידער און דאָס האַרץ. און אויבּ ער היט זיך פון אַן עבירה, איז ער זוכה אַרויפצוגיין איבּער די אַכט הימלען, אַזוי ווי עס שטייט, ''אָבּער די זעלע פון מײַנע הערן וועט פאַרבּלײַבּן אײַנגעבּונדן פון אייבּיקן לעבּן''. און אויבֹ ער האָט עובר געווען מיט זיי אַן עבירה, וועט ער ווערן פאַר'משפט מיט אַכט ערליי שטראָף, קלעפּ אין דעם קבר און די זיבּן קאַמערן פון גיהנום.

gedenken

uzkhartem es...un ir zolt gedenken....ba tsitsis shteyt az m'zol gedenken, derfar hot men bafoyln onton tsitsis af di fir ekn fun beged, az vu m'vet zikh nor a drey ton vet men gedenken.

un af ye'de tsi'tse iz faran finf knipn, az m'zol gedenken di khamisho khumshey toyre

un af ye'de tsi'tse iz faran akht fedemer, az m'zol zikh hitn fun tsu ton aveyres mit ey'ne fun di akht glider vos gevoynen dem mentshn tsu ton avey'res. zey zenen: di oyern, di oygn, dos moyl, di noz, di hent, di fis, di geshlekhtglider un dos harts un oyb er hit zokh fun an avey're, iz er zoykhe aroyftsugeyn iber di akht himlen, azoy vi es shteyt, “ober di zelbe fun may'ne hern vet farblaybn ayngebundn fun eybikn lebn”. un oyb er hot oyver geven mit zey an avey're, vet er vern farmishpet mit akht erley shtrof, klep in dem kever un di zibn kamern fun gehenem.

rememberance

And You Shall Remember – This term of rememberance is written with regards to Tzitzis, thus [explaining why] He commanded [each Israelite] to place four tzitzis on the four corners of his garments, so that in whichever direction he may turn [east, west, north or south], he will remember [the mitzvos].

On each corner are five knots, so that the wearer may remember the five books of the Torah.

And on each corner are eight strands, for one must [remember to] restrain the eight organs that habituate a person to sin. They are his ears, eyes, mouth, nose, hands, feet, genitals and heart. Moreover, if one has guarded himself from sin, he merits to ascend above the eight heavens, as it is written, May my lord's soul be bound up in the bond of life (Samuel 25:29) But if he commited sins with them, he becomes subject to eight types of retribution: battering within the grave and the seven chambers of Gehinnom. (Bal Haturim)

זכירה

וזכרתם את וכו' כתיב זכירה בציצית, לכן צוה לעשות ארבע ציציות בארבע כנפות בגדיו שכל מקום שיפנה יזכור.

ובכל אחד חמשה קשרים, כי שיזכור לחמשה חומשי תורה

ןיש בכל אחד שמונה חוטין, שימנע מלעשות עברה בשמונה אברים המרגילים את האדם לעברה, ואלו הן – אזניים, עינים, פה, חוטם, ידים, רגלים, הערוה, והלב. ואם שמר עצמו מעברה, זוכה לעלות למעלה משמונה רקיעים, דכתיב ''והיתה נפש אדני צרורה בצרור החיים''. ואם עבר בהן עברה, נדון בשמונה דינין – בחבוט הקבר ובשבעה מדורות של גיהנם. (בעל הטורים)

*What Does Tzitzit Mean?

The word tzitzit is literally defined as “fringes,” and refers to the strings attached to the corners of the tallit, the Jewish prayer shawl. It also refers to the poncho-like mini-tallit that is worn throughout the day, often under a shirt. Here’s how the mini-tallit came to be.

Tzitzit: The Mini-Tallit

G d commanded the Jewish people to affix fringes to the corners of their clothing so that they would constantly remember Him and His commandments.1At that time, the common garment was a simple sheet of cloth, and the mitzvah was to affix fringes to each of its four corners. But styles changed over the centuries, and the simple garments of biblical times were replaced with robes, jackets, trousers and shirts. What would happen to the tallit? Jewish men then began to fulfill the mitzvah in the following two ways:

a) During prayer, we drape ourselves in a tallit gadol (“big tallit”), which has essentially remained the same since ancient times. (Read about the Tallit here.)

b) We wear a little poncho called a tzitizit, tallit katan (“small tallit”), or arba kanfot (“four corners”). For most of us, it fits neatly under a shirt.

Tzitzit: The Tassles

The fringes attached to the tallit of either size are called tzitzit. They are almost always made of white wool, and must be spun with the sacred intention that they be used for the mitzvah. So if you need to replace a snapped thread, make sure that you purchase special tzitzit threads.

On each corner, four threads are threaded through a hole and looped over, so that there are eight strings hanging down. A series of double knots and coils then join the first few inches of each corner’s tassel into a single cord. The remainder of the eight threads are then free to hang down.

Check Out Our Selection of Books

Lechayimbooks at Amazon

https://goo.gl/ApgoLg

https://www.amazon.com/dp/B07C4NNY89

 אַ  גוטע וואָך 

Chaim Werdyger

Bringing back the Yiddish language

A proverb is a short, generally known sentence of the folk which contains wisdom, truth, morals, and traditional views in a metaphorical, fixed and memorizable form and which is handed down from generation to generation

A Taste of Yiddish 8.39

Connect To Your Past Present and Future!!!

85% of the Jews That Perished In The Holocaust Spoke Yiddish!! You Can Extend Their Legacy By Learning Yiddish!! 

What A Great Way To Communicate!! 

https://www.amazon.com/dp/B01FKU4GSG

this week's proverbs

שטאַרבּן איז נאָך ווי עס איז, אָבּער דאָס אַרײַנלײגן אין דר'ערד דאָס בּאַגראָבּט אַ מענטשן

transliterated

shtarbn iz nokh vi es iz, ober dos araynleygn in der erd dos bagrobt a mentshn

in English

death is what it is, but being placed in the ground that really buries a person

in Hebrew

למות, זה עוד חצי צרה, אבל לשים את הבן אדם באדמה זה קובר אותו לגמרי

another

חתונה האָבּן און שטאַרבּן איז קײַן מאָל נישט צו שפּעט

transliterated

khase'ne hobn un shtarbn iz keynmol nit tsu shpet

in English

it's never too late to marry or to die

in Hebrew

להתחתן ולמות אף פעם לא מאוחר מדי

lastly

צום שטאַרבּן דאַרף מען קײַן לוח נישט האָבּן

transliterated

tsum shtarbn darf men kayn luakh nit hobn

in English

in order to die, you don't need a calender

in Hebrew

כדי למות, לא צריך לוח

פונעם בּוך אַבּי מ'לעבּט – חנא גאָטעספעלד

אַ לוויה-רעדנער

איך בּין אײנער פון די בּעסטע רעדנערס בּײַ אַ לויה. איך רעד מיט אַן אומעטיקער שטימע, מיט אַ טרויעריקע ניגון און זאָג ווערטער וועלכער צופּן אין האַרצן, וואָס רופן אַרויס טרערן און ווײנעדיקע קולות.

מען רופט מיך דערפאַר צו אַ סך לוויות צו מאַכן הספּדים. יעדן טאָג האָבּ איך עטליכע לוויות. איך מאַך אײבּיק אַ "היט". ווען מ'וואָלט בּײַ אַ לוויה געמעגט אַפּלאָדירן, וואָלט איך בּאַקומען דעם גרעסטן "אַפּלאָז". אָבּער אַנשטאַט פּאַטשן מיט די הענט ווערט מײַנע רײד אָפט מאָל איבּערגעהאַקט פון ווײנעדיקע שטימעס. איך בּין בּײַ אַ לוויה דער צווײטער גרעסטער אַטראַקציע נאָכן נפטר.

אײנמאָל רופט מיך מײַנער אַ בּאַקאַנטער אויפן טעלעפאָן, זאָגט מיר מיט אַ טרויעריקע שטימע, אַז ער האָט ערשט יעצט געלײנט אין צײַטונג, אַז אונדזער פרײַנד יוסל ראַבּינאָוויטש איז געשטאָרבּן. ער אַלײן מוז יעצט אַוועקפאָרן, און קען לײדער נישט זײַן בּײַ דער לוויה, ער בּעט מיך, איך זאָל דאָרט זײַן. “דײַנער אַ הספּד", זאָגט ער מיר “ וועט פאַרשאַפן כּבוד פאַרן טויטן און פאַר זײַן משפּחה". ער גיט מיר דער אַדרעס פונעם בּית החײם און ערקלערט מיר, אַז אויבּ איך וועל זיך אַבּיסל צואײַלן, וועל איך נאָך אָנקומען אין צײַט צו האַלטן אַ שטיקל רעדע.

איך האָבּ נישט געפרעגט קײַן סך קשיות, בּין איך גלײַך אַרויסגעפאָרן, איך בּין אָנגעקומען און געמאַכט אַ שײנעם הספּד, ווי עס בּאַדאַרף זײַן פאַר אַזאַ גוטן פרײַנד. די צאָל אָנוועזענדע איז געווען קלײן. מײַן פרײַנד האָט פאַרדינט אַ גרעסערע און שענערע לוויה. איך האָבּ דאָס אויסגענוצט אין מײַן רעדע. איך האָבּ געדונערט קעגן די, וועלכע קומען נישט אָפּגעבּן דעם לעצטן כּבוד פאַרן מת, וואָס האָט געהאָט אַ בּרײט האַרץ און אַן אָפענע האַנט. ער האָט אַלעמען געגעבּן, אַלעמען געהאָלפן. ער איז געווען אַ רוקנבּײן פאַר זײַנע מיטמענטשען, פאַר זײַנע גאַליציאַנער לאַנדסלײַט, פאַר זײַנע פרײַנד און פאַר זײַן פאַמיליע.

איך האָבּ גערעדט מיט די גרעסטע וואַרעמקײט וועגן אים, אָבּער איך האָבּ געפילט, אַז אַרום מיר בּלאָזט אַ קאַלטער סעמעטערי-ווינט. איך האָבּ אים פאַרגליכן צו די גרעסטע און קלוגסטע מענטשן פון די לעצטע פּאָר דורות און איך האָבּ אויסגערופן מיט אַ צעבּראָכענקײט, מען נעמט אַזאַ גוטן מענטש מיט אַזאַ שײן פּנים און מ'לײגט אים אַרײַן אין דער ערד אַרײַן". אַזעלכע ווערטער רופט שטענדיק אַרויס אַ געווײן. אָבּער דאָ בּין איך געווען דער אײנציקער וועלכער האָט געלאָזט אַ טרער. אַזאַ קאַלטע אויפנאַמע אויף אַ סעמעטערי, האָט נאָך מײַנע אַ רעדע קײנמאָל נישט געקריגן.

איך בּין צוריק אַהײם געפאָרן, נישט ספּעציעל צופרידן און גענומען קלערן די סיבּה פון מײַן דורכפאַל. זענען דאָרט געווען אַזעלכע מענטשען, וועמען קײַן טראַגעדיע רירט נישט אָן? אָדער אפשר גאָר מײַן רעדע האָט נישט געטויגט? איך בּין עלטער געוואָרן און קען מער נישט רעדן ווי אַמאָל?

איך דערזע, פּלוצלינג, ווי לעבּן מיר אין דער קאַר זיצט אַ ײִד וואָס פאָרט פון די זעלבּע לוויה און בּאַשליס פון אים אויסצוגעפונען, צו בּין איך גערעכט אַז מײַן רעדע האָט נישט געטויגט.

"ווי איז אײַך געפעלן מײַן רעדע"? האָבּ איך אים אַ פרעג געטאָן.

עס איז מיר גאָרנישט געפעלן געוואָרן". האָט ער געענטפערט.

“פאַרוואָס"?

“ווײַל איר האָט נישט געזאָגט קײַן אײן וואָרט אמת". האָט דער ײִד דערקלערט. איר האָט געזאָגט אַז דער געשטאָרבּענער איז געווען אַ בּעל צדקה. קײַן גרעסערע חזיר פון אים האָבּ איך נישט געקענט. איר האָט געזאָגט אַז ער איז געווען אַ גאַליציאַנער. ער איז גאָר געבּוירען אין בּיאַלעסטאָק. איר--”.

איך האָבּ מיט דעם ײִד מער נישט געוואָלט רעדן. איך האָבּ געמײנט אַז ער איז אַראָפּ פון זינען. איך האבּ גוט געקענט דעם נפטר מיט זײַן בּרײט האַרציקײט און ער רופט אים אַ חזיר! איך ווײס פון וועלכע שטאָט אין גאַליציע ער קומט און ער מאַכט אים פאַר אַ בּיאַלעסטאָקער. דער ײד איז אַ משוגענער, האבּ איך בּאשלאָסן.

ווען איך בּין צוריקגעקומען צו מײַן אָפיס האָבּ איך דאָרט געטראָפן מײַן פרײַנד געציל לאַפּיאַן. דערצײל איך אים אַז אונדזער פרײַנד יוסל ראַבּינאָוויטש איז געשטאָרבּן, איך האָבּ גערעדט בּײַ זײַן לויה און מײַן הספּד איז געווען די גרעסטע דורכפאַל.

מיסטער לאפּיאַן איז געווען דעם געשטאָרבּענעמס אַ גוטער פרײַנד אין אויך אַ פרײַנד פון זײַן פאַמיליע.

ער איז פון די טרויעריקע נײַעס שטאַרק געטראָפן געוואָרן. ער האָט געוואָלט וויסן מער אײנצעלהײַטן. צו איז ער פריער געווען קראַנק. איך האָבּ אים מער קײַן אינפאָרמאַציע נישט געקענט געבּן.

ער האָט זיך אַבּיסל איבּערגעטראַכט און געזאָגט, “איך מוז גלײַך אַריבּערפאָרן צו דער אלמנה און איר אויסדריקן מײַן סימפּאַטיע און איר טרײסטן. אזוי ווי איך פאָר מיט מײַן אויטא, קען איך דיך אויך מיטנעמען".

איך האָבּ אים דערקלערט, אַז אַזוי ווי איך קען נישט די אלמנה פּערזענליך, פּאַסט מיר נישט צו פאָרן. אָבּער ער האָט געזאָגט אַז דאָס מאַכט נישט אויס. “ערשטענס, קען זי דיך, כאָטש דו קענסט איר נישט. צווײטענס, האָט זי דאָך ערשט געהערט דײַן רעדע אינעם בּית הקברות און זי איז דיר געוויס דאַנקבּאַר

פאַר די גוטע ווערטער וואָס דו האָסט געזאָגט וועגן איר מאַן. זי וועט עס האַלטן פאַר אַ גרויסן כּבוד וואָס דו קומסט צו איר”.

ער האָט מיך איבּערגערעדט און מיר זענען געפאָרן.

מיר קומען אַרײן אין הויז פונעם געשטאָרבּענעם. מיר קלינגען אָן אין טיר. אַ יונג, חן'עוודיק ווײבּל עפענט די טיר און זאָגט אים מיט אַ בּרײטן שמײכעל, “אַזאַ גרויסן גאַסט! קומט אַרײן.”

מיר גײען.

ער שטעלט מיך פאָר, דאָס איז יונה ליבּער".

זי גיט מיך אַ מעסט אָן, זאָגענדיק, “איך האבּ זײער פיל פון אײך געהערט. זיצט".

מיר האבּן זיך אַוועקגעזעצט און די אלמנה אַנטשולדיקט זיך זאָגנדיק אַז זי גײט אַרײנבּרענגן פאַר די געסט אבּיסל משקה.

איך בּין געוואָרן אינגאַנצן איבּערראַשט פון איר פירעכץ. נישט קײן שום סימן פון טרויער. זי דערמאַנט נישט קײן אײן וואָרט וועגן דער רעדע וואָס איך האבּ געהאַלטן אין דער סעמעטערי. געווײנטליך, דאַנקן מיך די אלמנות פאַר מײנע הספּדים בּײ דער לויה. איך זאָג צו מײן פרײנד, “זי איז עפּעס אַ מאָדנע אלמנה”.

“איר קענט נישט מרס. ראבּינאָוויטש'ן, זאָגט ער. איר האַרץ בּלוטיקט און זי שטעלט אָן אַ פרײלעך פּנים. זי איז אַ מערקווירדיקע פרוי, זי איז געווען שטאַרק צוגעבּונדן צום מאַן און זי פאַרדעקט איר טרויער”.

“אַזעלכע פרויען בּאגעגענט מען זעלטן", האבּ איך ערקלערט. “איך וואָלט געוואָלט וויסן וואָס זי דענקט וועגן מײן רעדע. פרעג זי”.

“זי וועט דיר שוין מסתמא אַלײן זאָגן", זאָגט ער. “זי וועט דיר זיכער דאַנקן. זי בּלײבּט קײנעם נישט שולדיק קײן דאַנק".

די אלמנה איז צוריקגעקומען און געבּראַכט ווײן מיט קוכן און געזאָגט, “עסט, טרינקט, מײנע ליבּע געסט. די וואָס לעבּן דאַרפן טרינקן לחײם".

מיר האבּן אַלע געטרינקן צו צווײ דרײ גלעזלעך. די אלמנה אַרײנגערעכענט.

“מרס. ראבּינאָוויטש איר זענט ממש צו בּאוואונדערן", האָט מײן פרײנד אויסגערופן. “פאַר אײער מוט, אײער קוראַזש. בּראַוואָ".

"מרס. ראבּינאָוויטש", האבּ איך צוגעלײגט. “איר זײט אַ גרויסער מענטש און אײער פאַרשטאָרבּענער מאַן איז געווען אַ גרויסער מענטש".

“וואס האט איר געזאגט מײן מאַן"? האָט זי איבּערגעפרעגט, נישט וויסענדיק וואָס איך מײן.

“אין מײן הספּד,הײנט, בּײ דער לויה פון אײער מאַן האבּ איך אים געשילדערט אלס העלד", האבּ איך געזאגט.

זי האָט אויסגעבּראָכן מיט אַ היסטערישן קוויטש.

"אַנטשולדיקט", האבּ איך געזאָגט, ווי איך פאַרשטײ, ווילט איר נישט, אַז מ'זאל דערמאַנען אײער געשטאָרבּענעם מאַן".

“געוואַלד! אַ ווײטאָג אויף מיר! ווען איז ער געשטאָרבּן"? האָט זי אָנגעהויבּן צו שרײען און קלאָגן. “ווען? ווי אזוי? פאַרוואָס ווײס איך נישט"?

איך און מײן פרײנד האבּן זיך אָנגעקוקט, נישט קענענדיק פאַרשטײן וואָס דאָ איז געשען. קען זײן אַז פון גרויס צער איז זי אַראפּ פון זינען? אפשר איז גאָר מעגליך אַז זי הערט דאָס יעצט צום ערשטען מאָל וועגן איר מאַנ'ס טויט"?

“פאַרוואָס רעדט איר נישט", פאַרוואָס ערקלערט איר מיר נישט"? האָט זיך די אלמנה צושריגען.

מײן פרײנט האָט אַרויפגעלײגט די גאַנצע שולד אויף מיר. “ער האָט מיר דאָס דערצײלט", האָט ער געזאָגט.

איך בּין פון די נײעס אַלײן געוואָר געוואָרן פון אַ פרײנד דורכן טעלעפאָן", האבּ איך זיך גענומען פאַרענטפערן.

אײדער איך האבּ נאָך געהאַט צײט איר צוגעבּן מער אינפארמאַציע, האָט זיך דער טיר געעפענט און דער געשטאָרבּענער יוסל ראבּינאָוויטש איז אַרײנגעקומען אין שטובּ .....

a leva'ye redner

ikh bin eyner fun di beste redners ba a leva'ye. ikh red mit an u'metiker shti'me, mit a troyri'ge nign un zog verter velkher tsupn in hartsn, vos rufn aroys trern un veynedi'ke koyles.

men ruft mikh derfar tsu a sakh leva'yes tsu makhn hespeydim. yedn tog hob ikh etle'khe levayes. Ikh makh eybik a “hit”. ven m'volt ba a leva'ye gemegt aplodirn, volt ikh bakumen dem grestn “aploz”. ober, anyshtat patshn mit di hent, vern may'ne reyd oft mol ibergejakt fun veynedi'ke shti'mes. ikh bin, ba a keva'ye, der tsveyter grester atraktsye nokhn nifter.

eynmol, ruft mikh mayner a bakanter afn telefon, zogt mir mit a troyri'ke shti'me, az er hot ersht yetst geleynt in tsaytung az unzer fraynd Yosl Rabinovitsh uz geshtorbn. er aleyn muz yetst avekforn un ken leyder nit zayn ba di leva'ye, er bet mikh, ikh zol dor zayn. “dayner a hesped,” zogt er mir, “vet farshafn koved farn toytn un far zayn mishpokhe.” er git mir der a'dres funem beys hakhayim un derklert mir, az oyb ikh vel zikh a bisl tsu'ayln, vel ikh nokh onkumen in tsayt tsu haltn a shtikl rede.

ikh hob nit gefregt kayn sakh kashes, bin ikh glaykh aroysgeforn, ikh bin ongekumen un gemakh a sheynem hesped, vi es bedarf zayn, far aza gutn fraynd. di tsol onvezende iz geven kleyn. mayn fraynd hot fardint a grese're un shne're leva'ye. ikh hob do oysgenutst in mayn rede. ikh hob gedunert kegn di, velkhe kumen nit opgebn dem letstn koved farn meys, vos hot gehat a breyt harts un an o'fe'ne hant. er hot ale'men gegebn, ale'men geholfn. er iz geven a rukbeyn far zay'me mitmentshn, far zay'ne Galtsyaner landslayt, far zay'ne fraynt, far zayn familye.

ikh hob geredt mit di greste vaemkeyt vegn em, ober ikh hob gefilt, az arum mir, blozt a kalter se;me;teri vint. kh hob em farglikhn tsu di greste un klugste mentshn fun di letste por doy'res un ikh hob oysgerufn mit a tsebrokhnkeyt, “men nemt aza gutn mentsh mit aza sheyn ponem un m'leygt em arayn in der erd arayn.” azelkhe verter ruft shtendik aroys a geveyn. ober do bin ikh geven der eyntsiker velkher hot gelozt a trer. aza kal'te afna'me af a semeteri hot nokh may'ne a re'de keynmol nit gekrign.

ikh bin tsurik aheymdeforn, nit spetsyel tsufridn un genumen klern di si'be fun may durkhfal. zenen dort geven azelkhe mentshn, vemen kayn tragedye rirt nit on? oder efsher gor, mayn re'de hot nit getoygt? ikh bin elter gevorn un ken mer nit redn vi amol?

ikh der'ze, plutsling, vi lebn mir, in der kar, zitst a Yid vos fort fun der zelber levaye un bashlis fun em oystsgefunen, tsu bin ikh gerekht az mayn re'de hot nit getoygt

“vi iz aykh gefeln may re'de?” hob ikh em a freg geton.

“es iz mir gornit gefeln gevorn,” hot er ge'entfert.

“farvos?”

“vayl ir hot nit gezogt kayn eyn vort emes,” hot der Yid derklert. “ir hot gezogt az der geshtorbener iz geven a bal tsedo'ke. kayn grese're khazer fun em hob ikh nit gekent. ir hot gezogt az er iz geven a Galits'yaner. er iz gor geboyrn gevorn in Byalestok. ir....”

ikh hob mit dem Yid mer nit gevolt redn. ikh hob gemeynt az er iz arop fun zinen. ikh hob gut gekent dem nifter mit zayn breyt'hartsikeyt un er ruft em a khazer! ikh veys fun velkhe shtot in Galitsye er kumt un er makht fun em a Byalestoker. der Yid iz a meshugener, hob ikh ba'shlosn.

ven ikh bin tsurikgekumen tsu mayn ofis, hob ikh dort getrofn mayn fraynd Getsl Lapyan. dertseyl ikh em az undzer fraynd Yosl Rabinovich iz geshtorbn, ikh hob geredt ba zayn leva'ye un mayn hesped iz geven di greste durkhfal.

Mister Lapyan iz geven dem geshtorbenems a guter fraynd un oykh a fraynd fun zayn familye.

er iz fun di troyrike nayes shtark getrofn gevorn. er hot gevolt visn mer eyntslhaytn, tsu iz er fri'er geven krank? ikh hob em mer kayn

informatsye nit gekent gebn.

er hot zikh abisl ibergetrakht un gezogt, “ikh muz glaykh ariberforn tsu der almo'ne un ir oysdrikn mayn simpatye un ir treystn. azoy vi ikh for mit mayn o'to ken ikh dikh oykh mitnemen.

ikh hob em derklert, az azoy vi ikh ken nit di almo'ne perzenlekh, past mir nit tsu forn. ober er hot gezogt az dos makht nit oys. “ershtens, ken zi dikh, khotsh du kenst ir nit. tsveytens, hot dokh ersht sehert dayn re'de inem beys hokvores un zi iz dir gevis dankbar far di gu'te verter vos du host gezogt vegn ir man. zi vet es haltn far a groysn koved vos du kumst tsu ir.”

er hot mikh ibergeredt un mir zenen geforn.

mir kumen arayn in hoyz funem geshtorbenem, mir klingn on in tir. A yung kheynevdik vaybl efent di tir un zogt em mit a breytn shmeykhl, :aza groyser gast! Kumt arayn.”

er shtelt mikh for, “dos iz Yoyna Liber.”

zi git mikh a mest on zogendik, “ikh hob zeyer fil fun aykh gehert, zitst.”

mir hobn zikh avekgezetst un di almo'ne antshuldikt zikh zogendik az zi geyt araynbrengen far di gest abisl mashke. ikh bin gevorn ingantsn iberrash fun ir firekhts. nit kayn shum simen fun troyer. zi dermant nit kayn eyn vort vegn der re'de vos ikh hob gehaltn in der semeteri. geveyntlekh, danken mikh di al'mones far mayne hespeydem da der leva'ye. ikh zog tsu mayn fraynd, “zi iz epes a modne almo'ne.”

“ir kent nit Moras Rabinovitsh,” zogt er. “ir harts blutikt un zi shtelt on a freylekh ponem. zi iz a merk'verdi'ke froy, zi iz geven shtark tsugebundn tsum man un zi fardekt ir troyer.”

“azelkhe froyen bagegent men zeltn,”

hob ikh erklert. “ikh volt gevolt visn vos zi denkt vegn mayn re'se. freg zi.”

“zi vet dir shoyn misto'me aleyn zogn,” zogt er. “zi vet dir zikhr danken. zi blaybt keynem nit shuldik kayn dank.”

di almo'ne iz tsurikgekumen un gebrakht vayn mit kukhn un gezogt, “est, trinkt, mayne li'be gest. di vos lebn, darfn trinken lekhaim.” mir hobn a;le getrinken tsu tsvey dray glezlekh, si almo'ne arayn'gerekhent.

“Moras Rabinovitsh, ir zent mamesh tsu bavundern,” hot mayn fraynd oysgerufn. “far ayer mut, ayer kurazh, bravo.”

“Moras Rabinovitsh,” hob ikh tsugeleygt. “ir zayt a grotser mentsh un ayer farshtorbener man iz geven a groyser man.”

“vos hot ir gezogt mayn man?” hot zi ibergefregt, nit visndik vos ikh meyn.

“in mayn hesped, haynt, ba der leva'ye fun ayer man, hob ikh em geshilder als held,” hob ikh gezogt.

zi hot oysgebrokhn mit a histerishn kvitsh.

“antshuldikt,” hob ikh gezogt. “vi ikh farshtey, vilt ir nit az m'zol dermanen ayer geshtorbenem man.”

“gevald! a veytog af mir! ven iz er geshtorbn?” hot zi ongehoybn shrayen un klogn. “ven? vi azoy? farvos veys ikh nit?”

ikh un mayn fraynd hobn zikh ongekukt, nit kenendik farshteyn vo do iz geshen. Ken zayn az fun groys tsar iz zi arop fun zinen? Efsher iz gor meglekh az zi hert dos yetst tsum ershtn mol vegn ir man's toyt?”

“farvos redt ir nit? farvos erklert ir mir nit?” hot zikh di almo'ne tsushrign. Mayn fraynd hot aroyfgeleygt di gantse shuld af mir. “er hot mir dos dertseylt,” hot er gezogt.

“ikh bin fun di mayes aleyn gevor gevorn fun a fraynd durkhn telefon,” hob ikh zikh genumen farentfern.

Eyder ikh hob nokh gehat tsayt ir tsugebn mer informatsye, hot zikh der tir ge'efent un der geshtorbener Yosl Rabinovitsh iz arayngekumen in shtub....

a funeral speaker

I am one of the best speakers at a funeral. I speak in a sad voice, with a mournful song and say words that pinch the heart, that bring about tears and the crying voices.

I am, therefore, called to many funerals to make the eulogies. Every day I have a few funerals. I always make a “hit”. Were it allowed to applaud, I would have gotten the biggest applause. But instead of clapping with the hands, my words are often intercepted by sobbing voices. I am the second greatest attraction at a funeral after the deceased person.

Once, I receive a phone call of one of my acquaintences and tell me in a sorrowful voice, that he just read in the paper that our friend Yossel Rabinowitz died. He, himself has to travel and regretfully won't be able to make the funeral, is asking me to be there. A eulogy of yours, will bring honor for the deceased and his family. He gives me the address of the cemetery and explains to me that if I'll hurry a little bit, I can still make it in time to hold a little talk.

I didn't ask many questions, I immediately left, I arrived and made a beautiful eulogy, that would be proper for a good friend.

The number of attendents were small. My friend deserved a bigger and nicer funeral. I used it to my advantage in my speech. I thundered against those, that don't come to pay their last respects for him, that is no longer alive, who had such a generous heart and an open arm. He gave everyone, helped everyone. He was the backbone for his fellow man, for his Galician compatriots, for his friends and for his family.

I spoke with the greatest warmth about him, but I felt around me a cold cemetery wind blowing. I compared him to the greatest and smartest people of the last few generations and I announced in a broken tone of voice, “such a good person with such a beautiful face is being buried in the ground”.

Such words always brings about sobbing. But

here, I was the only one that shed a tear. No speech of mine has ever received such a cold reception in a cemetery.

I traveled back home, not particularly happy and began thinking the reason for my failure. Were the people there such that no tragedy moves them?

Or perhaps my speech wasn't

adequate? I became older and can't speak like I used to? I notice, suddenly, next to me in the car a Yid coming from the same funeral and decide to find out from him if I am correct that my speech wasn't effective.

“How did you like my speech”?I asked him.

I didn't like it at all”, he answered.

“Why”?

Because you didn't say one true word”, the Yid declared. “You said that the deceased was a generous person. I didn't know a greater churl than him. You said he was a Galicianer when he was born in Bialestuck. You ----”

I wanted nothing to do with this Yid. I thought he was out of his mind. I knew the deceased very well, with his generous heart and he calls him a churn!

I know the city in Galicia where he came from and he made him for a Bialestucker! That yid is an idiot, I decided.

When I got back to my office I found there my friend Getzel Lapian. I tell him that our friend Yossel Rabinowitz died, I spoke at his funeral and my eulogy was the biggest flop.

Mr. Lapian was the deceased's close friend as well as a friend of the family.

He was very impacted by the sad news. He wanted to know more specifics. If he was sick before.

I couldn't give him any more information.

He gave it some thought and said, “I must immediately go to see the widow and express my sympathy and to comfort her. Since I am going with my car, I can take you along.”

I explained to him that since I don't personally know the widow, I don't feel comfortable going along. But he said there is no need to worry. “First of all, she knows you, although you don't know her and secondly, she just heard your speech in the cemetery and she is certainly thankful for the beautiful words that you said about her husband.

He talked me into it and we drove to see the widow. We walked up to the deceased's house and rang the doorbell. A young, graceful woman opened the door an says to him with a big smile, “Such an important guest! Come on in.” We enter. He introduces me, “This is Yona Lieber.”

She sized me up, saying, “I heard so much about you, sit.”

We sat doen and the widow excuses herself declaring that she is going to bring some drinks for the guest.

I was astounded from her behavior. There was no sign of mourning. She didn't say a word about the speech that I gave at the cemetery. Usually, the widows thank me for my eulogies at the funeral. I tell my friend, “She is some strange widow.”

“You don't know Mrs. Rabinowitz.” he says. “Her heart is bleeding and she puts on a happy face. She is a remarkable woman, she was very attached to her husband and she cover up her sorrow.

“I rarely run into such women,” I said. I would like to know what she thinks about my speech. Ask her.”

“She will probably tell you on her own.” he says. She will for sure thank you. She doesn't

remain in debt with her thank you's.”

The widow returned with wine and cookies and said, “Eat, drink, my dear guests. Thos who are alive need to make a 'Lechayim' (toast). We each had 2-3 drinks, including the widow.

“Mrs Rabiinowitz, you are to be admired.” my fried noted. For your disposition, your courage, bravo!”

“Mrs Rabinowitz,” I added. “You are a big personality. Your dead husband was a great person.”

“What was that about my husband?” she wondered, not understanding what I meant.

“In my eulogy today, by the funeral of your husband, I described him as a hero.” I said.

She let out a hysterical shriek. “I'm sorry,” I said. “I am realizing that you don't want your dead husband mentioned.”

“Oh my G-d! Woe is to me! When did he die?” She started screaming and wailing.

“When? How? How is it that I don't know!?”

My frien and I looked at each other, not able to comprehend what is happening here. Could it be possible that from the shock she went out of her mind? Maybe, it possible, that she is first hearing about her husband's just now?

“Whay aren't you talking? Why don't you explain it to me?” the widow cried out.

My friend put the blame on me. “He is the one that told me about it.” he said.

“I, myself, found out about it from a friend over the phone.” I began making excuses.

Before, I had time to give her any more information, the front door opens and the dead Yosel Rabinowitz enters the house....

הספדן

אני אחד מהספדנים הכי טובים שקײמים. אני מדבר בקול דרמטי, בניגון עצוב ואומר מילים שצובטים את הלב שמוציא דמעות ובכי מהקהל. לכן, מזמינים אותי להרבה לוויות להספיד. כל יום יש לי כמה לוויות. אני סנסציה. אם היה אפשר למחוא כפײם הײתי מקבל מחיאות כפײם סוערת.

אבל במקום מחיאות כפײם, לעיתים תכופות, המילים שלי נקטעים בקולות של בכי. אני, בלוויות, האטרקציה השניה בגודלה אחרי הנפטר.

יום אחד, מצלצל אלי מכיר ואומר לי בקול עצוב, שהוא עכשיו קרא בעיתון, שחבר שלנו, יוסל רבינוביץ נפטר. הוא, בעצמו, חײב לנסוע לפגישה ולא יוכל להשתתף בלויה ומבקש ממני ללכת לשם.

''הספד שלך,'' הוא אומר לי, ''ײצר כבוד גדול לנפטר ולמשפחתו.'' הוא נותן לי את הכתובת של בית הקברות ואומר לי שאם אזדרז קצת, עוד אספיק להגיע בזמן להגיד כמה מילים.

לא שאלתי הרבה שאלות, ומיד יצאתי לדרך. הגעתי, ועוד עשיתי הספד יפה כמו שמגיע לידיד טוב כזה. היה שם קהל די קטן. לחבר שלי הגיע לויה יותר יפה וגדולה. אני נצלתי את זה בדרשה שלי. התרעמתי נגד אלו שלא באים לחלק את הכבוד האחרון לנפטר, שהיה לו לב רחב ויד פתוחה. הוא נתן לכולם, עזר לכל אחד ואחד. הוא היה עמוד השדרה לכולם סביבו, לבני ארצו הגליציאנים, לידידיו ולבני משפחתו.

דברתי עליו בחמימות גדולה אבל הרגשתי שמסביבי נושף רוח קרירי של בית קברות.

השוותי אותו להכי גדולים ופיקחים של דורות האחרונים והכרזתי בקול חנוק שלוקחים בן אדם כזה טוב ופנים יפות ומאירות ושמים אותו באדמה. מילים כאלה תמיד מביא את הקהל לידי בכי אבל פה הײתי היחיד שהזלתי דמעה. הספד שלי לעולם לא קיבל כזה קבלת פנים קרה בבית העלמין.

נסעתי הביתה משם לא במיוחד מרוצה והתחלתי לחשוב מה הסיבה לכשלון. האם היו שם אנשים שטרגדיה לא מזיז אותם או אולי ההספד שלי פשוט לא היה טוב? התבגרתי ולא מסוגל לדבר כמו שפעם?

פתאום אני רואה שבאוטו לידי יושב יהודי שבא מהלויה ומחליט לגלות ממנו אם אני צודק שהדרשה שלי לא היתה טובה.

''איך מצא חן בעיניך ההספד שלי?'' שאלתי אותו

''זה בכלל לא מצא חן בעיני,'' הוא ענה לי

''למה?''

''כי לא אמרת מילה אחת אמת.'' הוא הסביר לי. ''אתה אמרת שהנפטר היה בעל צדקה, לא הכרתי חזיר יותר גדול ממנו. אמרת שהוא היה מגליציה, הוא בכלל נולד בביאליסטוק. אתה...''

אני יותר לא רציתי לדבר עם היהודי הזה. חשבתי שהוא יצא מדעתו. אני הכרתי את הנפטר מאוד טוב עם הטוב לב שלו והוא קורא לו חזיר! אני יודע בדיוק מאיזה עיר בגליציה הוא בא והוא עושה ממנו ביאליסטוקי! החלטתי שהיהודי הזה משוגע לגמרי.

כשחזרתי למשרד שלי פגשתי שם את החבר שלי גציל לפיאן. אני מספר לו שהחבר שלנו יוסל רבינוביץ נפטר. דברתי בהלויה שלו וההספד שלי היה כשלון ענק.

מר לפיאן היה חבר טוב של הנפטר וגם ידיד של המשפחה. פגע בו מאד הבשורה העגומה הזאת וביקש לדעת יותר פרטים. האם היה חולה מקודם. לא היה לי יותר אינפורמציה לתת לו. הוא חשב רגע ואמר, ''אני חײב לנסוע לבקר את האלמנה מיד, להביע את צערי ולנחם אותה. והיות ואני נוסע עם האוטו שלי, אני יכול לקחת אותך איתי.''

אני הסברתי לו שהיות ואני לא מכיר את האלמנה אישית, לא נעים לי לנסוע. אבל הוא אמר שזה לא משנה. ''ראשית כל, היא מכירה אותך. שנית, היא עכשיו שמעה את הדרשה שלך בבית הקברות ויש לה הכרת הטוב על המילים הטובות שאמרת על בעלה. זה יהיה בשבילה כבוד גדול שאתה מגיע אליה.''

הוא שיכנע אותי ונסענו.

נכנסים לבית של הנפטר. מצלצלים בדלת. אשה, צעירה, מלאת חן, פותחת את הדלת ואומרת לו בחיוך רחב, ''איזה אורח חשוב! נא להיכנס.''

אנחנו נכנסים והוא מציג אותי, ''זה יונה ליבר.''

היא מביטה בי באיבחון ואומרת, ''שמעתי עליך הרבה. שב.''

התײשבנו והאלמנה מתנצלת ואומרת שהיא הולכת להביא קצת משקה לאורחים.

אני נשארתי לגמרי המום מההתנהגות שלה. אין שום סימן של אבלות. היא לא אומרת מילה על הדרשה שלי בבית הקברות. בדרך כלל, האלמנות מודים לי על ההספדים בלוויות עוד בבית הקברות. אני אומר לחברי, ''האלמנה הזאת קצת משונה.''

''אתה לא מכיר את גב' רבינוביץ,'' הוא אומר לי.''הלב שלה שותת דם והיא מעמידה פנים שוחקות. היא אישה בלתי רגילה, היא היתה קשורה מאוד לבעלה והיא מכסה את האבל.''

''נדיר לפגוש כאלה נשים,'' הכרזתי. ''הײתי רוצה לדעת מה היא חושבת על הדרשה שלי. תשאל אותה.''

''היא בטח תגיד לך לבד,'' הוא אומר. ''היא בוודאי תודה לך, היא לא נשארת חײב תודה לאף אחד.''

האלמנה חזרה והביאה ײן ועוגיות ואמרה, ''תאכלו ותשתו אורחים יקרים. אלה שחײם צריכים לשתות לחײם.''

שתינו שנים שלושה כוסיות, כולל האלמנה.

''גב' רבינוביץ, אפשר מאוד להתפעל ממך,'' חבר שלי הכריז. ''מהאופי, והאומץ שלך, בראוו!''

''גב' רבינוביץ,'' הוספתי, ''את אישה גדולה ובעלך הנפטר היה איש גדול.''

''מה אמרת בעלי?'' היא חזרה על המילים שלי, מבלי להבין מה שאמרתי.

''אני מתכוון, היום, בלוויה, צײרתי אותו כגיבור,'' אמרתי.

היא התפרצה בצעקה היסטרית.

''סליחה,'' אמרתי. ''אם אני מבין נכון, את לא רוצה, שיזכירו את בעלך הנפטר.''

''אוי ואבו, צר לי מאוד! מתי הוא נפטר?'' היא התחילה לצעוק ולילל. ''מתי? איך? למה אני לא יודעת מזה!?''

אני והחבר שלי הסתכלנו אחד אל השני. לא הבננו מה פה קרה. יתכן, שמרוב צער היא ירדה מהפסים? אולי, יכול להיות שזה באמת פעם ראשונה שהיא שומעת על מות בעלה?

''למה אתם לא מדברים? למה אתם שותקים!?'' האלמנה צווחה.

חברי שם את כל האשמה עלי. ''הוא, זה שסיפר לי על זה,'' הוא אמר.

''אני, בעצמי, קבלתי את ההודעה הזאת מחבר בטלפון.'' נסיתי להצטדק.

עוד לפני שהיה לי הזדמנות לתת לה יותר אינפורמציה, הדלת נפתחה והנפטר, יוסל רבינוביץ, נכנס הביתה.....

Check Out Our Selection of Books

Lechayimbooks at Amazon

https://goo.gl/ApgoLg

https://www.amazon.com/dp/B07C4NNY89

 אַ  גוטע וואָך 

Chaim Werdyger

Bringing back the Yiddish language

A proverb is a short, generally known sentence of the folk which contains wisdom, truth, morals, and traditional views in a metaphorical, fixed and memorizable form and which is handed down from generation to generation